Nobel Ödüllü Riskli Durumlardaki Karar Mekanizması Çalışması
Riskli durumlarda insanların ilginç karar verme mekanizmaları açığa çıkıyor.
Daniel Kahneman ve Amos Tversky insanların riskli durumlarda açığa çıkan ilginç karar verme mekanizmalarına ilgi gösterdiler.
Bir örnek vermek gerekirse,10 sterline eğer attığımız parada senin istediğin taraf gelirse(yazı yada tura) 20 sterlin kazanmak istermisin?%50 10 sterlin kaybetme olasılığın var,bir %50 de 20 sterlin kazanma şansın.Bu bahse girmek için güzel bir teklife benziyor ancak çalışmalar gösteriyor ki insanlar bu bahse girmeye pek istekli değiller.Neden?
Zenginlikteki Değişim
Kahneman ve Tversky(1979)nin çığıraçan çalışmaları yayınlanmadan önce,karar mekanizmaları genelde toplam çıkarla varlıkla bağlantılı olduğu düşünülüyordu. Bir bahse girmeye kalktığımızda bizi genelde ona çeken şey kazandıracağı servet.Bu açık,kaybetmek zorunda olduğundan çok daha fazla kazanma durumumuz var.Öyleyse neden isteksiziz bahis konusunda?
“ Aslında insanlar karar verme mekanizmalarını kazandıracağı servete göre dayandırıyorlar.”Kahneman ve Tverskynin önerdikleri bu.Gerçekten insanlar küçük riskler konusunda zarar,kazanç ve nötr netice gibi kavramlarla düşünüyorlar.Aslında insanlar karar verme mekanizmalarını kazandıracağı servete göre dayandırıyorlar.Ama bu insanların bahse girme konusunda neden çekimser kaldıkları konusunu tam olarak açıklamıyor.Burada başka bir muamma var.
Para çevirme olayında olduğu gibi düşük riskli durumlarda,insanlarda 10 sterlin kaybetme fikri 20 sterlin kazanma şansı çekiciliğini yok ediyor.Çalışmalar gösteriyor ki 10 sterlinini riske etmeden önce 30 sterlin kazanma şansını elde etmeye ihtiyacı olduklarını söylüyorlar.
Kişiler bazı durumlarda birşeyleri riske etme konusunda mantıksız bir isteksizlik gösterebilirlerken,aynı zamanda onlar bazı durumlarda da riskli durumlara girme eğilimi de gösterebiliyorlar.
Düşün ki iki seçenekten birisini seçmek zorundasın.Bu iki seçenekten birinde %85 1000 sterlin kaybetme olasılığı,%15 de hiçbirşey kaybetmeme durumu mevcut.İkincisinde ise %100 800 sterlin kaybetme durumu var.Çok fazla seçenek yok değil mi?Şuan sert bi kayaya çarptın.Bazen zararlarımızı kesmek zorundayız.
“Kaybetme potansiyeli olduğunda insanlar birden risk almayı seçerler.” Matematiğe göre kesinlikle 800 sterlin kayıbı seçmeliyiz ama çoğu insan bunu yapmıyor.Çoğu kişi riske atmayı seçiyor.Kaybetme potansiyeli olduğunda insanlar birden risk almayı seçerler.Risk gözlemcisi olurlar.Kazanma potansiyeli olduğunda insanlar hala risk almaya pek yanaşmazlar.
Oluşan Önyargılar
İnsanların riskli durumlarda nasıl davrandıkları konusundaki Kahneman ve Tverskynin olasılık teorisi olarak adlandırdıkları bu düşünce şekli ikinci bir içgörüye sahip.Bunlar riske karşı isteksizlik durumunu ve üstte anlatıldığı gibi risk alma durumlarını içerir.
Onların fark ettikleri riskli durumun şekline bağlı olarak insanlar farklı davranıyorlar.Unutma bir risk kaybetme terimleri üstüne kurulduysa,insanlar daha fazla riske yanaşma eğilimindeler ve kazanma terimleriyle ifade edilirse, insanlar risk konusunda daha mesafeli davranıyorlar.
Onların klasik örneği şu kurgusal durumu içeriyor:
“Varsayalım ki senin ülken 600 kişinin ölümüne sebebiyet verecek bir hastalığın patlamasına hazırlanıyor.Eğer program A uygulanırsa tam 200 kişi kurtulacak.Program B uygulanırsa 1/3 olasılıkla 600 insan kurtulacak ve 2/3 olasılıkla da hiçbir insan kurtulmayacaktı.”
Burada risk durumu kazanç terimleri tarafından ifade edildiğinde insanların A seçeneğini seçme yüzdeleri %72 idi.Aşağıda yine aynı olay ifade edildi fakat bu kez zarar kaybetme terimleri üzerinden yapıldı.
“Varsayalım ki senin ülken 600 kişinin ölümüne sebebiyet verecek bir hastalığın patlamasına hazırlanıyor.Eğer program A uygulanırsa,tam 400 kişi ölecek.Eğer program B uygulanırsa 1/3 olasılıkla hiç kimse ölmeyecek ve 2/3 oasılıkla da 600 kişi ölecek.”
Şimdi ise çoğu kişi(%78) program Byi seçti.Çünkü problem zarar terimleri üzerinden gösterildi.İnsanlar birden risk almayı tercih ettiler.Aslında iki duruma da baktığımızda göreceğiz matematiksel olarak durumlar benzer.Buradan anlaşılıyor ki insanların kararlarını problemin sunuluş biçimi ciddi bir şekilde etkiliyor.Bu etkiye aksini tercih etme denir.
Şimdi Gerçek Dünyaya Dönelim
Birkaç dakika bu tarz problemleri düşündükten sonra,bu soyut nedenin gerçek hayata yansımasının nasıl olabileceğini insan merak ediyor.Kahneman ve Tversky bu konu hakkında çok tartışıldılar ve Nobel ödül komitesi kabul etti.
“Hergün hayatımızda sayısız kumar,risk mevcut.Bahis örnekleri insanların riskli durumlarda nasıl karar verdiklerini anlamak için verilmiştir.Kahneman ve Tverskynin çalışmaları insanların hergün hayatlarında verdikleri ilginç kararları anlamaya yönelik birsürü mesaj içeriyor.
Bu yüzden acı veren bir karar verme aşamasında kaybetme terimleri üzerinden düşüneceğimize bunu kazanç terimleri üzerinden yorumlamaya çalışmalarının içgörüsünü anlamaya yardımcı olacaktır.İnsanlar bizim düşündüğümüz kadar mantıklı değillerdir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder